Hương ước, quy ước là một trong những hình thức tổ chức, quản lý xã hội lâu đời của cộng đồng dân cư làng xã Việt Nam, cùng với các hình thức khác như Thúc ước, Tập quán pháp, Luật tục,… Các cách quản lý xã hội này được xây dựng, lưu truyền theo nhiều hình thức khác nhau, được ghi chép, văn bản hóa, hoặc tồn tại dưới dạng truyền miệng, là những quy tắc xử sự do cộng đồng dân cư cùng thỏa thuận đặt ra và được tuân thủ thực hiện để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội mang tính chất tự quản của cộng đồng, giữ gìn và phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống văn hóa tốt đẹp. Các hình thức tổ chức, quản lý xã hội này có vai trò hết sức quan trọng, hỗ trợ tích cực cho việc quản lý nhà nước bằng pháp luật. Hương ước, quy ước vừa có những nét chung vừa mang những nét riêng biệt của mỗi cộng đồng dân cư.

     Tại huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định sau hơn 20 năm thực hiện Chỉ thị số 24/1998/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc xây dựng và thực hiện hương ước của làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư; 155/155 thôn, khối trên địa bàn huyện đã được UBND huyện phê duyệt Hương ước khu dân cư, tổ chức thực hiệngắn với quá trình thực hiện “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc”, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Các cấp, các ngành, Mặt trận, đoàn thể và Nhân dân trong huyện đã từng bước hoàn thiện, chú trọng phát huy dân chủ cơ sở trong quá trình xây dựng và thực hiện hương ước.

     Thực hiện Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg ngày 01/8/2018 của Thủ tướng Chính phủ, tháng 8/2018, UBND huyện giao Phòng Văn hóa và Thông tin huyện chủ trì, tiếp nhận nhiệm vụ quản lý Nhà nước về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn huyện; phối hợp Phòng Tư pháp, các cơ quan, đơn vị liên quan và UBND các xã, thị trấn bảo đảm hương ước, quy ước được xây dựng, thực hiện đúng quy định, phù hợp Hiến pháp và pháp luật. Cấp huyện hướng dẫn những nội dung cần rà soát, sửa đổi, bổ sung trong hương ước khu dân cư, giúp các khu dân cư trên địa bàn huyện căn cứ vào đó soạn thảo, xây dựng Hương ước. Nội dung hương ước khu dân cư đã bám sát truyền thống, phong tục, tập quán và thực tế của địa phương, đồng thời đảm bảo theo quy định pháp luật, một số nội dung được điều chỉnh, bổ sung liên quan đến việcxây dựng Gia đình văn hóa, Thôn, khối văn hóa; đẩy mạnh thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang; một số biện pháp ngăn chặn, giảm thiểu tình trạng tàu cá, ngư dân của huyện bị nước ngoài bắt giữ, xử phạt; các hoạt động bảo vệ môitrường, an ninh trật tự, phòng chống, ngăn ngừama túy, trộm cắp, cướp giậtđược tổ chức họp bàn, thảo luận, lấy ý kiến thống nhất trong nhân dân trước khi đề nghị huyện công nhận. Công tác thông tin, tuyên truyền về nội dung, ý nghĩa của việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước đến công chức, viên chức, người lao động, Nhân dân trên địa bàn được quan tâm bằng nhiều hình thức như: In sổ hương ước, niêm yết công khai tại Nhà văn hóa thôn, khối, tổ chức họp phổ biến, thông qua tại các Hội nghị, sinh hoạt khu dân cư, truyền thanh,… bảo đảm cho cán bộ, nhân dân hiểu đúng, đầy đủ mục đích, ý nghĩa, tinh thần của công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước.

     Qua 01 năm thực hiện Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg, đến nay, 17/17 xã, thị trấn trên địa bàn huyện đã hoàn thành việc soạn thảo, xây dựng, rà soát, sửa đổi, bổ sung Hương ước và tổ chức triển khai thực hiện. Hương ước đã trở thành một trong những công cụ hỗ trợ pháp luật quan trọng, góp phần giải quyết hiệu quả nhiều vấn đề của xã hội như vệ sinh môi trường, nuôi trồng và đánh bắt thủy hải sản, khai thác và phát triển rừng theo hướng bền vững, phòng chống các tệ nạn xã hội, đẩy lùi mê tín dị đoan, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội, xây dựng cộng đồng học tập, tiến bộ,… góp phần giải quyết những mâu thuẫn, xích mích trong cộng đồng. Nội dung hương ước góp phần nâng cao tiêu chí, chất lượng bình xét các danh hiệu văn hóa trong cộng đồng dân cư, phát huy dân chủ ở cơ sở tạo động lực quan trọng phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc; giữ vững ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, qua đó thúc đẩy quá trình xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh phát triển một cách bền vững.

Tuy nhiên, quá trình xây dựng Hương ước trên địa bàn huyện Hoài Nhơn cũng còn những hạn chế, khó khăn nhất định như: Nội dung hương ước tại một số địa phương còn mang tính hành chính, chung chung chưa phát huy tính tự giác của nhân dân trong quá trình thực hiện nên phải rà soát, sửa đổi nhiều lần mới được công nhận; Các biện pháp xử lý khi vi phạm Hương ước vẫn dừng ở mức vận động, giáo dục, tuyên truyền, hiệu quả cộng đồng chưa cao.

Một số kinh nghiệm trong quá trình thực hiện:

• Trước hết cần xác định việc xây dựng, thực hiện hương ước là công việc của cộng đồng, được xây dựng dựa trên nhu cầu của cộng đồng, do người dân thực hiện dựa trên tinh thần tự nguyện, không áp đặt. Nội dung cần phù hợp với đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội, phong tục tập quán của từng địa phương.
• Trong quá trình xây dựng hương ước cần tránh rập khuôn máy móc theo mẫu có sẵn, phải tổ chức họp bàn, thảo luận, lấy ý kiến thống nhất của nhân dân tại khu dân cư và phải chú trọng soạn thảo với văn phong phù hợp.
• Tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước về xây dựng, thực hiện hương ước, nhất là của các cơ quan, công chức Văn hóa và Tư pháp, cần thẩm định kỹ lưỡng Hương ước trước khi trình phê duyệt, kiểm tra việc tổ chức triển khai thực hiện hương ước đúng theo quy định.
• Tăng cường tuyên truyền hương ước và vận dụng hương ước trong giải quyết các vấn đề của cộng đồng. Kịp thời sơ kết, tổng kết, khen thưởng những tập thể, cá nhan điển hình trong xây dựng và tổ chức thực hiện hương ước.
• Cần có quy định, hướng dẫn về kinh phí từ ngân sách nhà nước cho hoạt động xây dựng, thẩm định, kiểm tra hương ước, bổ sung kinh phí hoạt động khu dân cư để tổ chức các hoạt động xây dựng và triển khai thực hiện hương ước đạt kết quả.

     Trong thời gian đến, huyện tiếp tục thực hiện Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg gắn với thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước”. Tăng cường sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan trong hệ thống chính trị, đặc biệt là Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể, Văn hóa, Tư pháp trong việc đẩy mạnh các hình thức tuyên truyền vận động và tổ chức triển khai thực hiện Hương ước gắn với các phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh theo đúng Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở và các quy định pháp luật; kiểm tra, xử lý kịp thời các vi phạm liên quan đến việc xây dựng, thực hiện Hương ước./.