Trong những ngày đầu năm Ất Hợi, người dân huyện ven biển Hoài Nhơn (tỉnh Bình Định) đón nhận một tin mừng: Đoàn nghệ thuật Tuồng huyện Hoài Nhơn biểu diễn phúc khảo ra mắt, phục vụ nhân dân và chính thức đi vào hoạt động. Sau nhiều thăng trầm, môn nghệ thuật đặc sắc này lại vang lên trên các làng chài của huyện, giúp các ngư dân thư giãn, yêu đời hơn sau những chuyến vươn khơi vất vả nơi đầu sóng.

     Khi ánh mặt trời khuất hẳn sau rặng dừa, trời dần tối cũng là lúc ánh đèn sân khấu Tuồng sáng lên ở khoảng sân rộng khoảng 1000 m2 trước đền thờ danh nhân Đào Duy Từ (xã Hoài Thanh Tây, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định). Một sân khấu rộng khoảng 4 mét vuông, trang trí sặc sỡ theo tông màu vàng, cùng ba anh nhạc công và vài người tất bật chuẩn bị cho buổi trình diễn. Sau sân khấu là “phòng trang điểm” với những chiếc chiếu trải trực tiếp dưới đất, bên trên là các hộp màu vẽ mặt, bộ râu tóc giả, mũ áo, vương miện… Các nghệ sỹ ngồi rải rác, tự tay vẽ lên mặt mình những lớp màu theo tính cách từng nhân vật đặc trưng: cương trực, nóng nảy, vui nhộn, gian sảo, độc ác… Người dân già trẻ, gái trai bồng bế nhau ra xem Tuồng, tiếng gọi nhau ý ới, tiếng trẻ nhỏ chơi đùa, tiếng trống chầu giục dã vang một góc làng quê yên bình.

     Đúng 19 giờ, buổi biểu diễn bắt đầu! Trên sân khấu, những con người sáng nay còn ra đồng cày ruộng, chăn trâu, buổi tối đã hóa thân thành một sơn tướng dũng mãnh, một ông vua quyền lực hay một nàng công chúa kiêu sa. Tuy là những nghệ sỹ không chuyên, nhưng những cái trợn mắt, những động tác tay dứt khoát hay động tác chân linh hoạt không thua gì các nghệ nhân Tuồng nổi tiếng. Tuy liên tục hát và múa suốt hàng tiếng đồng hồ, nhưng các nghệ sỹ rất nhập tâm và thể hiện vai diễn không chút mỏi mệt. Ở dưới, khán giả chăm chú theo dõi, thỉnh thoảng lại vỗ tay, đánh trống chầu đầy phấn khích khi các nghệ sỹ diễn hay. Khán giả đến mỗi lúc một đông, đứng chen nhau xem Tuồng, những món ăn vặt, nước uống được bày bán, không khí vui như một ngày hội.

     Biết đoàn Tuồng của huyện lần đầu tiên biểu diễn ra mắt, anh Trần Văn Tho, xã Hoài Hương, huyện Hoài Nhơn đã đến rất sớm, và nhận nhiệm vụ đánh trống chầu để cổ vũ cho đoàn. Anh Tho vui mừng: “Từ nay huyện có đoàn Tuồng riêng thì chúng tôi, những người yêu Tuồng không phải đi xa mới được coi Tuồng nữa. Ở vùng quê như vậy, có các chương trình giải trí như thế này là rất ý nghĩa, giúp cho người dân quên đi những mệt nhọc trong đời sống. Đồng thời cũng giúp giới trẻ không quên đi các giá trị truyền thống và có thể hiểu được lịch sử của cha ông.”

     Huyện Hoài Nhơn được coi là cái nôi của nghệ thuật Tuồng trong tỉnh Bình Định. Năm xưa, khi danh nhân Đào Duy Từ từ miền Bắc vào tới vùng này đã mang theo nghệ thuật hát Bội (Tuồng) và truyền dạy cho nhân dân. Từ đó, những ngư dân các làng chài ven biển của xứ dừa Hoài Nhơn đã đam mê nghệ thuật Tuồng, dần hình thành các đoàn Tuồng nhỏ lẻ cấp thôn, cấp xã để biểu diễn mỗi dịp lễ hội. Đến tận năm 2005, ông Phạm Văn Thao (nghệ nhân Hoàng Thao) ở xã Hoài Thanh mới tập hợp được những người đam mê và có năng khiếu hát Tuồng thành lập đoàn Tuồng Trường An 1 đi biểu diễn ở các xã biển trong dịp lễ hội Cầu Ngư của địa phương, lòng dân như “gióng trống mở cờ”. Năm 2012, nghệ nhân Hoàng Thao qua đời, từ đó đoàn Tuồng này cũng dừng hoạt động, các đào, kép cũng lần lượt ra đi tìm hướng mưu sinh. Đến tháng 11/2018, UBND huyện Hoài Nhơn chính thức thành lập đoàn nghệ thuật Tuồng Hoài Nhơn, trực thuộc trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao huyện, với nòng cốt là các diễn viên của đoàn Tuồng Trường An 1 trước đây. Đoàn được thành lập để phục vụ các lăng vạn ở các xã biển, cũng như các nhiệm vụ tuyên truyền, văn hóa, văn nghệ cho nhân dân. Việc thành lập đoàn Tuồng Hoài Nhơn có ý nghĩa quan trọng đối với đời sống văn hóa của bà con nhân dân vùng ven biển nói riêng, cũng như góp phần bảo tồn và phát huy những nét di sản văn hóa độc đáo của dân tộc nói chung.

     Trong số người dân, thì có lẽ cụ Đào Duy Nhơn là người mừng nhất khi huyện thành lập đoàn Tuồng Hoài Nhơn. Cụ Đào Duy Nhơn, 80 tuổi, hậu duệ đời thứ 14 của danh nhân Đào Duy Từ, hiện đang trông coi di tích đền thờ Đào Duy Từ và cũng là một người nghiên cứu chuyên sâu về môn nghệ thuật Tuồng – hát Bội này. Cụ Nhơn phấn khởi: Nay huyện cho thành lập đoàn Tuồng, tôi thấy vui mừng quá đỗi. Vậy là từ nay môn nghệ thuật truyền thống từ thời cụ tổ của tôi lại được vang lên trên mảnh đất ven biển này. Các con cháu tôi cũng có cơ hội được tận mắt cảm nhận những nét đặc sắc, thâm thúy của cha ông, những điển tích phản ánh xã hội phong kiến, lịch sử một cách trực quan nhất.

     Tuy vậy, đoàn Tuồng Hoài Nhơn mới thành lập và vẫn còn nhiều khó khăn. Ông Hồ Khắc Cầu, Phó giám đốc Trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao huyện Hoài Nhơn, đơn vị quản lý trực tiếp đoàn Tuồng này cho biết: Hiện đoàn Tuồng Hoài Nhơn có 17 thành viên, gồm các nghệ nhân không chuyên đến từ khắp các xã trong huyện. Do mới thành lập nên nguồn thu nhập của các nghệ sỹ chỉ được trích từ tiền ủng hộ tùy tâm của các khán giả trong các buổi diễn, rất bấp bênh. Các nghệ sỹ vẫn hàng ngày vật lộn mưu sinh đủ thứ nghề để nuôi đam mê. Tôi mong sao các cấp chính quyền sẽ hỗ trợ một khoản tiền cố định hàng tháng để giúp đoàn Tuồng được hoạt động thường xuyên, chuyên nghiệp và lâu dài.

     Về vấn đề này, theo ông Trương Đề, Phó chủ tịch UBND huyện Hoài Nhơn, trước mắt huyện sẽ chỉ đạo các xã trong huyện luân phiên mời đoàn Tuồng của huyện về biểu diễn trong những dịp lễ hội, ngày kỷ niệm để tạo nguồn thu thường xuyên cho đoàn. “Về lâu dài, UBND huyện sẽ thu hút các nguồn tài trợ xã hội hóa, tích cực giới thiệu đoàn Tuồng của huyện biểu diễn ở trong và ngoài tỉnh, họp hội đồng hương Thành phố Hồ Chí Minh để tạo nguồn thu. Mong muốn của chúng tôi là lập ra một đoàn Tuồng chuyên nghiệp, nâng cao đời sống cho các nghệ sỹ để hoạt động lâu dài, cống hiến những buổi biểu diễn đặc sắc, có giá trị nghệ thuật cao cho tất cả bà con nhân dân trong huyện.”